Başarılı Yaşlanmaya Nasıl Daha İyi Hazırlanırsınız?

Yaşlanma, fizyolojik kapasitenin giderek azaldığı, yenilenme becerisinin ve buna bağlı olarak da yaşam fonksiyonlarının bozulduğu biyo-psiko-sosyal bir süreç olup türe özgüdür.Yaşlılık sınırı genel olarak 65 yaş olarak kabul edilse de insan ömrünün giderek uzaması neticesinde bu yaşında revize edileceği aşikardır. Ülkemizde erkeklerde beklenen ömür 79 kadınlarda 82 ye kadar çıkmıştır. Günümüzde biyolojik yaşın kronolojik yaştan daha önemli kabul edilmektedir. 

Biyolojik yaşın kronolojik yaştan daha genç olma durumuna başarılı yaşlanma diyebiliriz. Kronolojik yaşa müdahale edilemese de biyolojik yaşa müdahale edilebileceğine dair bir inanış  son yıllarda giderek rağbet görmektedir.

 

Başarılı yaşlanmanın tanımı üzerinde bir fikir birliğinin olmaması göz önünde bulundurularak, “başarılı bir yaşlanma stratejisi”, normal yaşlanma olarak nitelendirilebilecek yaşlı bireylerdeki süreçleri iyileştirmeyi amaçlayan, potansiyel olarak değiştirilebilir bir özellik veya müdahale olarak tanımlıyoruz. Bu bağlamda fiziksel aktivite, bilişsel eğitim ve beslenme/diyet müdahaleleri gibi yerleşik müdahaleler dışında tamamlayıcı ve alternatif terapiler, sosyal müdahaleler ve olumlu psikolojik özelliklerin pekiştirilmesi gibi güncel yaklaşımlarda bulunmaktadır..

“Yaşlanmak bir dağa tırmanmak gibidir. Çıktıkça yorgunluğumuz artar, nefesimiz daralır ama görüş açımız genişler”

                                                                                                                                                                                            BERGMAN

Erken Yaşlanmanın psikiyatri ile İlişkisi

Psikiyatrik bozukluklarda “hızlanmış yaşlanma” ile ilgili pek çok kanıt vardır. Bipolar bozukluk veya şizofreni gibi hastalıkları olan bireyler normal toplumdaki beklenen yaşam süresine göre nüfusa dayalı tahminlerle irdelendiğinde  bir ile yirmi yıl daha kısa süre yaşamaktadır. Bu artan ölümlerin bir kısmı intihara bağlı olsa da, kaybedilen yaşam yıllarının büyük kısmı, genel popülasyona göre daha erken yaşta ortaya çıkan yaşa bağlı tıbbi ek sağlık sorunlarının yüksek oranına bağlı gibi görünmektedir. Ek olarak, telomer gibi biyolojik yaşlanmanın izlenmesini sağlayabilecek yeni ortaya çıkan biyobelirteçler şizofreni, depresyon ve diğer psikiyatrik hastalıklarda incelenmiştir. Bu biyobelirteçlerin, psikiyatrik hastalığı olan kişiler arasında daha hızlı bir biyolojik yaşlanma oranına işaret ettiğine dair bazı göstergeler vardır. Bu nedenle, psikiyatrik hastalıkları da akılda tutarak bireysel stratejileri gözden geçirmek gerekmektedir.

FİZİKSEL AKTİVİTE

Fiziksel aktivite, kardiyovasküler hastalık, metabolik hastalık ve osteoartrit dahil olmak üzere yaşlanma ile ilişkili çeşitli hastalıkların riskini azaltmaya katkıda bulunur. Amerikan Spor Hekimliği Koleji yönergelerine göre, sağlık yararları elde etmek için haftada en az 150 dakika orta düzeyde fiziksel aktivite (30 dakika, 5 gün/hafta) önerilir. Aynı zamanda pek çok çalışma göstermiştir ki fiziksel aktivite sözel bellek, yürütücü işlevler, dikkat ve genel biliş gibi alanlarda da gerileme hızını yavaşlatmaktadır.

 

BİLİŞSEL UYARIM VE İYİLEŞTİRME

Nöroplastisitenin daha sonraki yaşamda korunduğuna dair kanıtlar, bilişsel müdahalelerin bilişsel gerilemenin başlangıcını yavaşlatmaya veya geciktirmeye yaradığı gözlemlenmiştir. Birçok yaşlı yetişkin, okuma, bulmaca çözme ve tahta/kart oyunları oynama gibi günlük bilişsel uyarıcı faaliyetlere bağımsız olarak katılmaya teşvik edilmektedir. Haftada en az altı saat bilişsel olarak uyarıcı faaliyetlere sık sık katılmanın bunama vakası riskini azaltabileceğini gösteren bazı kanıtlar vardır. Araştırmalar ayrıca, bu etkinliklere katılmanın demans teşhisi konan kişilerde bilişsel gerileme oranını değiştirmede etkili olabileceğini öne sürmektelerdir. 

Son zamanlarda, özellikle teknoloji destekli bilişsel eğitime odaklanan psikiyatrik hastalığı olan hastalarda bilişsel rehabilitasyona ilgi duyulmaktadır. Örneğin, şizofreni hastalarında, tabletler ve bilgisayarlı bilişsel eğitim programları, nöropsikolojik işleyişi iyileştirmede bir miktar başarı olabilmektedir.

DİYET VE BESLENME

Diyet ve beslenme müdahaleleri, yaşam süresinin uzatılması ve morbiditenin önlenmesi için en çok çalışılan stratejiler arasındadır.  Obezitenin artan bunama riski ile ilişkili olduğuna dair bazı kanıtlar vardır. Yakın tarihli bir çalışma, obezitenin bipolar bozukluk ve şizofrenide bilişsel bozulma ile ilişkili olduğunu bulmuştur. Akdeniz diyetine bağlılık, yüksek oranda meyve ve sebze tüketimini, yüksek çoklu doymamış yağların doymuş yağlara oranını ve düşük glisemik yükü içerir. Diyet ve yaşlanma anlayışındaki sınırlar arasında, genetik risk ile beslenme arasındaki ilişkinin yanı sıra bağırsak mikrobiyomunun duygudurum ve kaygı semptomlarıyla kesişimi üzerine araştırmalar son zamanların en popüler konularıdır.

Tamamlayıcı ve alternatif tedaviler

Yoga ve meditasyon, sınırlı hareket kabiliyeti olanların yanı sıra daha zorlu fiziksel aktivite arayanların ihtiyaçlarını ele alarak yetenek seviyelerine göre uyarlanabildikleri için potansiyel olarak etkili müdahalelerdir. Yoga eski bir uygulama olarak görülse de, sağlık sonuçları üzerindeki etkisini araştıran araştırmalar nispeten yenidir.

Yoga müdahalelerinin faydalı göründüğü bir başka umut verici alan da uykuyu iyileştirmektir.

Sosyal Katılım

Sosyal katılım ile sağlık ve esenlik arasındaki ilişki, yaşam boyunca iyi belgelenmiştir. Birçok yönden, artan yaş, fiziksel gerileme ve emekliliğin bir sonucu olarak sosyal geri çekilme için bir risk faktörü olarak kabul edilebilir.

Sosyal izolasyondan kaçınılması ve ilişkilerin geliştirilmesi ev dışında vakit geçirme ve katılımcı proğramlar önemlidir.

Olumlu Psikolojik Özellikler

Nitel araştırmalarda yaşlı yetişkinlere başarılı yaşlanmayı neyin tanımladığı sorulduğunda, dayanıklılık, uyarlanabilirlik ve iyimserlik gibi kişilik değişkenleri yinelenen bir temadır. Engellilik ve kayıplara uyum, başarılı yaşlanmaya ilişkin birkaç ana teorinin merkezinde yer alır.

Bu nedenle optimist olmak hayata olumlu bakmak ve mutluluk başarılı yaşlanmanın anahtarlarındandır.